Uwaga! Pestycydy! – czy rzeczywiście jest się czego bać?

Powszechne stosowanie pestycydów rodzi szereg wątpliwości i obaw u coraz większej grupy obywateli. W 2022 roku pod inicjatywą obywatelską „Save bees and farmers” (Ratujmy pszczoły i rolników) podpisało się ponad 1.2 miliona Europejczyków, którzy domagają się całkowitego zakazu stosowania pestycydów.

W UE sprzedaż substancji czynnych wykorzystywanych w środkach ochrony roślin wynosi obecnie ok. 350 tys. ton i od lat systematycznie rośnie. Ta skala stosowania pestycydów powoduje koszty, których nie ponoszą ich producenci, a które przerzucane są na społeczeństwa. Są to koszty związane z:

(1) ochroną zdrowia i chorobami związanymi ze skażeniem środowiska i żywności;

(2) z utratą różnorodności biologicznej i naturalnych możliwości regulacji ekosystemów, które zostają zaburzone przez środki chemiczne;

i wreszcie (3) rosnące koszty związane z produkcją rolną – stosowanie pestycydów wyjaławia glebę (niszczy naturalne procesy pozwalające zachować jej żyzność), sprzyja jej wysychaniu (i zwiększa wrażliwość na suszę) – są miejsca na świecie, gdzie na skutek stosowania pestycydów, produkcja rolna przestała być możliwa.

Jednym z celów przyjętej przez UE w 2020 r. strategii „Od pola do stołu” jest ograniczenie ryzyka związanego ze stosowaniem pestycydów o 50%, a także redukcja stosowania najbardziej niebezpiecznych pestycydów o 50% do 2030 roku. Niestety założenia strategii nie mają mocy wiążącej i w większości państw członkowskich pozostają jedynie na papierze.

Pod presją protestów społecznych a także licznych apeli i listów otwartych różnych grup obywateli, w tym środowiska naukowego, 22 czerwca 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła ważne propozycje legislacyjne dotyczące ograniczenia stosowania chemicznych środków ochrony roślin i odtwarzania przyrody, które miałyby być połączone ze wsparciem dla rolników.

Niestety pod wpływem nasilającego się lobbingu przemysłu agrochemicznego, 19 grudnia 2022 Rada ds. Energii UE głosami większości krajów członkowskich (w tym Polski) podjęła decyzję o wstrzymaniu negocjacji, będącego częścią proponowanej przez Komisję propozycji legislacyjnej, nowego rozporządzenia ws. zrównoważonego stosowania pestycydów.

Nowy raport Koalicji Żywa Ziemia „Uwaga! Pestycydy!, opracowany na podstawie webinaru pod tym samym tytułem, w kolejnych rozdziałach przedstawia: strategię UE dotyczącą stosowania środków ochrony roślin, procedury wydawania zezwoleń na dopuszczenie ich do obrotu i monitoringu stosowania się do wymogów prawa w państwach członkowskich (ze szczególnym uwzględnieniem Polski), konsekwencje stosowania pestycydów na przykładzie neonikotynoidów, oraz biologiczne środki ochrony roślin, czyli alternatywy dla środków chemicznych.

Konkluzje z raportu

Powszechne stosowanie pestycydów rodzi szereg wątpliwości i obaw u coraz większej grupy obywateli. Choć znane są najwyższe dopuszczalne poziomy pestycydów, nikt nie ma pojęcia, jak działają ich połączenia, tzw. koktajle pestycydowe, znajdujące się w produktach rolnych, a następnie żywności. Często takich substancji jest nawet kilkanaście w jednym produkcie. Ponadto niektórzy badacze podnoszą również kwestie związane z zanieczyszczeniem środowiska składnikami pestycydów, które nie są substancjami czynnymi, ale stanowią znaczną część objętości stosowanych preparatów, a co za tym idzie, w ogromnej ilości trafiają do środowiska. Ponadto poważnym problemem pozostaje kwestia degradacji pestycydów w środowisku i zaleganiu ich pozostałości, które pod niektórymi względami mogą być bardziej niebezpieczne niż substancje pierwotne. Nie ma wystarczającej ilości badań na ten temat, są natomiast poparte badaniami obawy, że w glebach wyjałowionych i ubogich w życie glebowe proces rozkładu pestycydów postępuje bardzo powoli.

Wydaje się, że mimo presji ze strony agrobiznesowego lobby, kierunek w europejskiej polityce rolnej i klimatycznej został wyznaczony: szkodliwe pestycydy muszą być wycofywane i zastępowane środkami o łagodniejszym działaniu, a także potrzeba ich stosowania musi być ograniczana poprzez właściwe prowadzenie produkcji rolnej. Jest to zgodne z oczekiwaniami konsumentów.

Cały raport do pobrania w formacie pdf: Uwaga! Pestycydy! – raport z webinaru

Link do nagrania webinaru z udziałem dr Artura Miszczaka (Zakład Badania Bezpieczeństwa Żywności Instytutu Ogrodnictwa PIB), dr Łukasza Nicewicza (Katedra Fizjologii Zwierząt i Ekotoksykologii Uniwersytetu Śląskiego), dr Michała Pniaka (BIOCONT) oraz mgr inż. Doroty Metery (Koalicja Żywa Ziemia i Forum Rolnictwa Ekologicznego): Uwaga! Pestycydy!