Wstępne uwagi Koalicji do Krajowego Planu Strategicznego WPR

Na początku tego roku w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) został powołany Zespół składający się z przedstawicieli różnych środowisk, w tym organizacji pozarządowych. Koalicja Żywa Ziemia otrzymała zaproszenie do udziału w pracach tego Zespołu.

Ma on stanowić wsparcie merytoryczne dla ministerstwa w pracach nad planowaniem Krajowego Planu Strategicznego Wspólnej Polityki Rolnej (KPS WPR). Jego powołanie wynika z konieczności przeprowadzania szeroko zakrojonych konsultacji społecznych przy tworzeniu KPS WPR Takie plany powstają w każdym z państw członkowskich Unii Europejskiej (UE), gdyż Komisja Europejska przyznała dużą swobodę w realizacji unijnej polityki rolnej w latach 2021 – 2027.

W związku z tym – zależnie od krajowej sytuacji w rolnictwie – każde państwo UE samodzielnie decyduje o wyborze działań. Muszą one jednak prowadzić do dziewięciu celów, które ma osiągnąć nowa WPR i wykazać ich realizację poprzez wskaźniki oddziaływania oraz wskaźniki rezultatu, również odgórnie przyjęte przez Komisję Europejską.

9 CELÓW WSPÓLNEJ POLITYKI 2021-2027:

1. Wspieranie godziwych dochodów gospodarstw rolnych i odporności w całej Unii (w celu wzmocnienia bezpieczeństwa żywnościowego);
2. Zwiększenie zorientowania na rynek i poprawa konkurencyjności, w tym większe ukierunkowanie na badania naukowe, technologię i cyfryzację;
3. Poprawa pozycji rolników w łańcuchu wartości;
4. Przyczynianie się do łagodzenia skutków zmian klimatu i przystosowywania się do nich, a także do zrównoważonej produkcji energii;
5. Wspieranie zrównoważonego rozwoju i wydajnego gospodarowania zasobami naturalnymi, takimi jak woda, gleba i powietrze;
6. Przyczynianie się do ochrony różnorodności biologicznej, wzmacnianie usług ekosystemowych oraz ochrona siedlisk i krajobrazu;
7. Przyciąganie młodych rolników i ułatwianie rozwoju działalności gospodarczej na obszarach wiejskich;
8. Promowanie zatrudnienia, wzrostu, włączenia społecznego i rozwoju lokalnego na obszarach wiejskich, w tym biogospodarki i zrównoważonego leśnictwa;
9. Poprawa reakcji rolnictwa UE na potrzeby społeczne dotyczące żywności i zdrowia, w tym bezpiecznej, bogatej w składniki odżywcze i zrównoważonej żywności, jak też dobrostanu zwierząt.

A zatem, każde państwo ma dowolność działania, pod warunkiem, że przyniesie to oczekiwane przez UE wyniki. Te wyniki są podporządkowane zupełnie nowym założeniem WPR, w ramach których rolnictwo ma stać się przyjazne klimatowi i środowisku. Aż 40% budżetu nowej WPR jest przeznaczone właśnie na realizację celów klimatyczno-środowiskowych. Nie budzi to zdziwienia, jeśli wiemy, że z jednej strony rolnictwo przyczynia się do kryzysu klimatycznego i degradacji środowiska, a z drugiej strony produkcja rolna niemal całkowicie zależy od pogody oraz stanu zasobów naturalnych.

Oprócz celów środowisko-klimatycznych, WPR musi być także konkurencyjna gospodarczo, zapewniać rozwój społeczny obszarów wiejskich, a także (co jest nowością) odpowiadać na zapotrzebowanie konsumentów na zdrową żywność o wysokiej jakości oraz podnosić standardy dobrostanu zwierząt hodowlanych.

Pogodzenie wszystkich tych celów jest dużym wyzwaniem przed, którym stoi Zespół MRiRW. Z rozesłanych do członków Zespołu – z prośbą o opinie i uwagi – dokumentów dotyczących analizy SWOT, Potrzeb oraz diagnozy sektora rolno-spożywczego w Polsce na razie nie wynika jasno, co stanie się priorytetowe dla polskiego rolnictwa w najbliższych 10 latach. Problematyczne mogą być sprzeczności pomiędzy celami gospodarczymi i środowisko-klimatycznymi, a także brak ostatecznego zdefiniowania pojęć, które figurują w dokumentach opracowanych przez resort rolnictwa.

Dotychczas najważniejsze wydaje się jak najszybsze zdecydowanie, która metoda produkcji rolnej zostanie wskazana przez decydentów jako priorytetowa. Czy polskie rolnictwo zostanie podporządkowane zyskiwaniu przewagi konkurencyjnej na zagranicznych rynkach dzięki coraz silniejszej intensyfikacji i uprzemysłowieniu produkcji rolnej (zwłaszcza zwierzęcej), czy też wybrany zostanie system produkcji, dzięki któremu znacznie łatwiej będzie osiągnąć cele WPR 2021-2027 dotyczące ochrony środowiska, klimatu oraz dostarczania żywności wysokiej jakości.

Są to bardzo ważne decyzje, gdyż zależy od nich przyszłość bezpieczeństwa żywnościowego naszego kraju oraz jakość życia jego mieszkańców. Jednocześnie wyraźnie widać w analizie SWOT oraz Potrzebach ,,że dla każdej dziedziny życia, dla każdej formy produkcji, dla każdego sektora gospodarki rolnej jak najlepszy stan środowiska i zatrzymanie zmian klimatycznych ma kluczowe znaczenie. W związku z tym, najwłaściwsze w naszej opinii jest przyjęcie podejścia transformacyjnego z jednej strony przyznającego środki finansowe branżom i sektorom wielkoskalowej produkcji przemysłowej na możliwość zmiany dotychczasowych metod produkcji (bez uszczerbku dla ich sytuacji ekonomicznej) w kierunków modeli biznesowych godzących cele ekonomiczne i ekologiczne. Z drugiej strony ważne jest także wspieranie rozwoju produkcyjnego małych i średnich gospodarstw rolnych w Polsce, w oparciu o produkcję ekologiczną na rynki lokalne. To zapewni także utrzymanie zatrudnienia na obszarach wiejskich, zachowanie tradycji i kultury wsi, a konsumentom da dostęp do zdrowej, lokalnej, jakościowej żywności. Inaczej sprzeczność pomiędzy celami i potrzebami w KPS WPR będzie nie do pogodzenia.

Sądzimy także, że konkurencyjność polskiego rolnictwa należy budować w oparciu o jakość produktów żywnościowych, zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym. By było to możliwe KPS WPR powinien skupiać się na wsparciu produkcji żywności wysokiej jakości (po zdefiniowaniu tego pojęcia w odniesieniu do celu nr 9 WPR 2021-2027), przede wszystkim żywności ekologicznej.

Problemem, na który często zwracają uwagę dokumenty przygotowane w resorcie rolnictwa, jest brak mocnych struktur współpracy pomiędzy producentami rolnymi, zwłaszcza w powiązaniu ich z sektorem przetwórstwa. Koalicja Żywa Ziemia stoi na stanowisku, że najlepszym rozwiązaniem byłoby – zamiast tworzenia grup producenckich – jak najszybsze odtworzenie funkcjonowania silnej polskiej spółdzielczości, w rozumieniu przedwojennym czyli spółdzielczości rolniczo-spożywczej. Ponadto, skupianie się na wzmacnianiu struktur, w których uczestniczą jedynie producenci (nawet w połączeniu z przetwórcami) w dużym stopniu powinno zostać zmienione na budowanie struktur producencko-konsumenckich, tj. kooperatyw spożywczych oraz RWS-ów.

Wsparcie obszarów wiejskich powinno być jak najmocniej powiązane z podejmowaniem produkcji rolnej (działalności gospodarczej) w znaczeniu tworzenia wspólnoty wokół lokalnego rynku, dziedzictwa wsi i jej kulinariów, a także walorów przyrodniczych. Obszary wiejskie nie powinny być traktowane wyłącznie jako miejsce produkcji .