Czy rolnictwo węglowe odpowiada na wyzwania, jakie przed nami stoją?
W dobie zmiany klimatu, które być może stanowi największe wyzwanie, z jakim przyszło nam się zmierzyć, potrzebne jest przedefiniowanie celów stawianych poszczególnym sektorom gospodarki, w tym rolnictwu.
Przyzwyczailiśmy się myśleć, że najważniejszym zadaniem rolnictwa jest zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego. Dziś okazuje się, że w związku ze zmianami klimatycznymi, cel ten stał się niewystarczający. Rolnictwo jest zarówno aktywnością, która generuje znaczną część globalnych emisji, jak i obszarem z ogromnym potencjałem akumulowania węgla w glebie, czyli zmniejszania ilości CO2 w atmosferze.
Jeśli chodzi o emisje ze spalania węgla, rolnictwo ma w nie swój wkład np. poprzez produkcję nawozów, do której potrzebna jest energia z paliw kopalnych, a także ze względu na spalanie paliw w maszynach przeznaczonych do prac polowych.
Największy jest jednak wkład rolnictwa w antropogeniczne emisje metanu i podtlenku azotu. Są to szczególnie niebezpieczne gazy, ponieważ ich potencjał generowania efektu cieplarnianego jest znacznie wyższy niż w przypadku CO2.
Metan pochodzi przede wszystkim z produkcji zwierzęcej – zarówno z fermentacji jelitowej przeżuwaczy, jak i ich odchodów, a także, w skali świata, z upraw ryżu. W Polsce w 2020 roku emisja metanu z rolnictwa stanowiła prawie 32% całkowitej emisji tego gazu. Podtlenek azotu, uwalnia się przede wszystkim z przenawożonych gleb, powstających w wyniku eutrofizacji stref beztlenowych, a także z obornika i spalania biomasy.
Kolejne źródło emisji, gdzie wkład rolnictwa jest bardzo istotny, to zmiana sposobu użytkowania gruntów. Wszelkie zmiany polegające na przekształcaniu lasów, użytków zielonych czy nieużytków w grunty rolne lub lasów w pastwiska, a szczególnie osuszanie terenów podmokłych, generują znaczną ilość emisji. To źródło emisji jest szczególnie niebezpieczne, gdyż oznacza jednocześnie dewastację ekosystemów i zagładę różnorodności biologicznej.
Ocena dotychczasowych działań
Europejski Trybunał Obrachunkowy w 2021 roku stwierdził, że 100 mld EUR funduszy Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) przyznanych w latach 2014-2020 na działania w dziedzinie klimatu miało niewielki wpływ na emisje z rolnictwa, które nie zmieniły się znacząco od 2012 r.
Większość działań wspieranych przez WPR ma niski potencjał łagodzenia zmiany klimatu. ETO stwierdził, że WPR rzadko finansowała działania o dużym potencjale łagodzenia zmian klimatu.
Potrzeba zdefiniowania rolnictwa węglowego
Gospodarka węglem glebowym jest wpisana w ekosystem, którego właściwości decydują o potencjale akumulacji węgla. Z punktu widzenia użytkowania gruntów, gleby organiczne i torfowiska są największym źródłem emisji i powinno się podejmować działania w celu ich znaczącego ograniczenia.
W Polsce jest mało węgla w glebach, bo przeważają gleby z dużą zawartością piasku. Średnia zawartość węgla w warstwie powierzchniowej waha się między 1-2%, a może zostać zwiększona do 2%, może trochę więcej.
Gleby powinny być traktowane nie jako towar, ale jako zasób, który przyczynia się do poprawy plonowania i jego jakości. To jednocześnie zasób, który ogranicza potrzeby nawożenia i zwiększa odporność upraw na skutki zmiany klimatu.
Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej można wymienić 5 obszarów rolnictwa węglowego:
- gospodarowanie glebami o dużej zasobności
- agroleśnictwo
- utrzymywanie i wzbogacanie gleb w węgiel organiczny
- produkcja zwierzęca i gospodarowanie nawozami organicznymi na TUZ
- gospodarowanie składnikami odżywczymi na gruntach ornych i użytkach zielonych, przede wszystkim nawożenie
Nasze wnioski
Choć wszystko wskazuje na to, że rolnictwo węglowe może mieć duży potencjał jako metoda wiązania w glebie węgla z atmosfery, skuteczność tej praktyki dla mitygowania zmiany klimatu zależeć będzie od kilku kwestii. Niezbędne wydaje się wychodzenie ponad perspektywę modelu biznesowego i ekosystemowe podejście do oceny praktyk związanych z magazynowaniem węgla w glebie – działania związane z rolnictwem węglowym nie mogą być szkodliwe dla środowiska i klimatu pod innymi niż wiązanie węgla w glebie względami.
Ponadto, konieczne jest wprowadzenie skutecznych metod pomiaru efektywności wprowadzanych rozwiązań, a finansowanie modelu powinno być
uzależnione od realnie osiągniętych rezultatów. Działania oparte o kredyty węglowe, które nie mają szerszej perspektywy uwzględniającej na przykład kwestie związane z ochroną różnorodności biologicznej czy bezpieczeństwem żywnościowym, mogą mieć trudne do przewidzenia, ale drastyczne konsekwencje dla całych ekosystemów.
Istnieje także ryzyko kolonializmu węglowego. Chodzi o masowe zawłaszczanie i przejmowanie gruntów w celu ich zalesienia, szczególnie w krajach Globalnego Południa. Choć mogą być to działania legalne w świetle prawa, w istocie będą one godziły w lokalnych producentów żywności i suwerenność żywnościową lokalnych wspólnot.
Wciąż pozostaje także pytanie, na ile jest możliwy trwały wzrost węgla w glebach, i jakie są, i na ile rozpoznano czynniki genetyczne w glebach, które go ograniczają. I czy dla monitorowania wpływu praktyk rolnictwa węglowego nie powinien być najważniejszy poziom różnorodności biologicznej glebowego życia
